23 / 28
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Η περιστολή των δικαιωμάτων και των ελευθεριών
λόγω της επίκλησης της ασφάλειας
5.1 Το δικαίωμα στην ασφάλεια. Αλήθεια ή μύθος;
Η αποδοχή της θεωρίας του δικαιώματος στην ασφάλεια ήδη είχε αρχίσει να πραγμα-
τοποιείται από τα τέλη του 15
ου
αιώνα
157
. «Μια πρώιμη μορφή εμφάνισης της ασφάλει-
ας ως κοινωνικό αίτημα μπορεί να καταγραφεί στο δεύτερο μισό του 16
ου
αιώνα. Στην
προβληματική που συνδέεται με την ασφάλεια μπορεί να εντοπίσουμε τρεις βασικές
θεωρητικές παραδόσεις: τη συζήτηση για τη θεμελίωση και τα όρια της μοναρχικής
εξουσίας, το δικαίωμα στην προσωπική αυτονομία και την ατομική ασφάλεια και το εξ
αυτών συναγόμενο δικαίωμα αντίστασης στην τυραννική εξουσία. Ο πολίτης αντιλαμ-
βανόταν την ασφάλεια ως εγγύηση ελευθερίας, όσο περισσότερο διευρύνονταν τα πο-
λιτικά του δικαιώματα, και στο μέτρο που ολοκληρώνονταν οι θεσμοί και τα διαθέσι-
μα μέσα πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Οι υλικές και άμεσες εγγυήσεις της προσωπικής
ασφαλείας του πολίτη, αποτυπώνονταν, όπως θα δούμε, στις πρώτες υποτυπώδεις
μορφές αυτοπεριορισμού της απολυταρχικής εξουσίας του Μονάρχη» (Ματζούφας
2011).
Οι άνθρωποι σταδιακά μετέφεραν την ασφάλεια του Θεού (π.χ. God save the Queen
αναφέρει ο Βρετανικός ύμνος) ή του Αυτοκράτορα-Θεού (π.χ. ο Λουδοβίκος ΙΔ΄, 1638-
1715, ως Βασιλιάς Ήλιος) στα ανθρώπινα χέρια. Στις αρχές του 18
ου
αιώνα γίνεται
αναφορά στο δικαίωμα στην ασφάλεια από τους φυσιοκράτες (Robbers 1987:58) οι
οποίοι αντιστρατεύονταν τους προγενέστερους εμποροκράτες (μερκαντιλιστές). «Μό-
νον όμως κατά τον 18
ο
αιώνα αναπτύχθηκε το παράδειγμα της ασφάλειας πλήρως. Σε
μιαν αδημοσίευτη διάλεξη του στο Collège de France το 1978, ο Michel Foucault κατέ-
δειξε τον τρόπο με τον οποίο στην πολιτική και οικονομική πρακτική των Φυσιοκρα-
τών (βλέπε ενδεικτικά τους Γάλλους Anne-Robert-Jacques Turgot, Baron de Laune και
François Quesnay) αντιδιαστέλλεται η ασφάλεια προς την πειθαρχία και το νόμο ως
μέσων διακυβέρνησης» (Agamben 2002:5). Ιδιαίτερα, οι Γάλλοι φυσιοκράτες έβλεπαν
πως το παλαιό μοναρχικό καθεστώς έπνεε τα λοίσθια. Η αυταρέσκεια και η ανικανότη-
τά του αντικατοπτριζόταν στη διάχυτη ανασφάλεια την οποία βίωναν σημαντικά τμή-
ματα του πληθυσμού. Μέσα στη δυναμική προ-επαναστατική εποχή είχε έρθει η ώρα
όπου η αξία της ασφάλειας έπρεπε να περιβληθεί της γραπτής νομικής κατοχύρωσης
και να τραπεί σε δικαίωμα. Ειδικότερα, ορισμένοι θεωρητικοί και πρόδρομοι της Γαλ-
157. «Ήδη, στα τέλη του 15
ου
αιώνα γινόταν προσπάθεια να προσδιοριστεί το περιεχόμενο της βα-
σιλείας ως αρμοδιότητας, δηλαδή ως νομικά δεσμευμένης και οριοθετημένης εξουσίας, ενώ
η εμφάνιση της δημοκρατικής θεώρησης της πολιτείας κατέδειξε τις σχέσεις που - πρέπει να -
αναπτύσσονται ανάμεσα στη δημόσια τάξη και ασφάλεια, στην ασφάλεια των προσώπων, και
στις ελευθερίες τους: ως ratio ύπαρξης της πολιτείας αναγνωρίζεται η ασφάλεια των προσώ-
πων, ασφάλεια που προϋποθέτει, αλλά ταυτόχρονα εγγυάται την ελευθερία τους» (Καμτσίδου
2006:1226).