ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Εισαγωγή

§ 1. Ζητήματα ορολογίας

Για την περιγραφή του γνωστικού αντικειμένου του βιβλίου αυτού χρησι-

μοποιείται, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, μια

ποικιλία όρων

. Έτσι, εκτός

από τον όρο «ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα», τον οποίο επέλεξε ο έλλη-

νας συντακτικός νομοθέτης το 1975 ως τίτλο του Δεύτερου Μέρους του Συ-

ντάγματος (άρθρα 4 έως 25), συναντούμε στη θεωρία όρους όπως συνταγ-

ματικές ή ατομικές ή δημόσιες ελευθερίες, θεμελιώδη δικαιώματα, ανθρώπινα

δικαιώματα, συνταγματικά δικαιώματα κ.ά. Η πολυμορφία αυτή όρων οφεί-

λεται στην πολυμορφία του ίδιου του φαινομένου της κατοχύρωσης παρό-

μοιων δικαιωμάτων, καθώς και στα διαφορετικά στάδια της ιστορικής του

εξέλιξης.

Ο όρος

συνταγματικές ελευθερίες

τονίζει, όπως και οι συναφείς όροι

ατο-

μικές ή δημόσιες ελευθερίες

, την «εξασφάλιση ενός πεδίου ελεύθερης ύπαρ-

ξης και δράσης του ατόμου από αυθαίρετες επεμβάσεις της κρατικής εξουσί-

ας»

. Η κατοχύρωση μιας σφαίρας ιδιωτικής αυτονομίας απέναντι στην έως

τότε απόλυτη μοναρχική εξουσία ήταν ιστορικά η πρώτη λειτουργία των δια-

τάξεων ή διακηρύξεων αυτού του είδους. Ωστόσο, σήμερα η λειτουργία αυτή,

χωρίς να έχει χάσει την καίρια σημασία της για τον περιορισμό της, δημοκρα-

τικά πια οργανωμένης, κρατικής εξουσίας, δεν είναι η μόνη που καλούνται να

επιτελέσουν τα δικαιώματα αυτά. Έχουν ήδη προστεθεί τα κοινωνικά δικαιώ-

ματα, τα οποία, σε αντιδιαστολή προς τα «ατομικά», αποτελούν επιταγές για

κρατική ενέργεια και παρέμβαση, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι απαραίτη-

τες προϋποθέσεις, προκειμένου η ελευθερία να έχει πραγματικό αντίκρυσμα.

Εάν π.χ. κάποιος είναι άστεγος και διανυκτερεύει σε δημόσιους χώρους, πολύ

λίγο νόημα μπορεί να έχει γι’ αυτόν η κλασική εγγύηση του ασύλου της κατοι-

κίας (άρθρο 9 παρ. 1 Συντ.). Θα μπορούσε ν’ αποκτήσει όμως νόημα εφόσον

η κρατική εξουσία, υλοποιώντας την επιταγή του άρθρου 21 παρ. 4 Συντ., τον

βοηθούσε να αποκτήσει κατοικία. Η χρήση του όρου «ελευθερίες» δεν φαί-

νεται λοιπόν ενδεδειγμένη, διότι δεν τονίζει επαρκώς αυτή την παρεμβατική,

«κοινωνική» διάσταση.

Ο όρος

θεμελιώδη δικαιώματα

αναδεικνύει τον θεμελιακό χαρακτήρα

τους για την όλη έννομη τάξη. Το καθένα τους μπορεί να θεωρηθεί ως ένα

ιδιαίτερο πολιτικό, ή και πολιτισμικό, αγαθό, εν ονόματι και ενόψει του οποί-

1. Α. ΜΑΝΕΣΗΣ, Ατομικές ελευθερίες,

1982,13.