29 / 64
3
Ι. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Α. Η διαχρονικότητα της ιδέας της ευρωπαϊκής ενοποίησης
Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι παλαιά. Στους απώτερους χρόνους της
πολιτικής της ιστορίας, όταν η Ευρώπη ήταν ο χώρος όπου κυριαρχούσε αλλού η λα-
τινική γλώσσα, αλλού η ελληνική γλώσσα και πάντως η κοινή (χριστιανική) θρησκεία,
ζήτημα μιας συνολικής ένωσης που θα συνέπιπτε με τα γεωγραφικά όρια της Ευρώ-
πης, από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια, δεν ετίθετο. Εκ των πραγμάτων υπήρχε ο
λατινικός κόσμος, ο ελληνικός κόσμος και μια συνείδηση κοινής χριστιανικής ταυτό-
τητας, έστω και αν ο πρώτος στοιχιζόταν άλλοτε γύρω από τον Αυτοκράτορα και άλ-
λοτε γύρω από τον Επίσκοπο της Ρώμης, ο δεύτερος, μετά τη διάσπαση του ρωμαϊ-
κού κόσμου σε δυτικό και ανατολικό κράτος και την μετεξέλιξη του δεύτερου σε Βυ-
ζαντινή Αυτοκρατορία, συναποτελούσε μια ευρύτερη πολυεθνική οντότητα με κυρι-
αρχία της ελληνικής επίδρασης που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της «καθ’
ημάς» Ανατολής.
Οι συνθήκες αυτές, ιδίως δε ο κοινός στη δύση «βαρβαρικός» κίνδυνος και ο κοι-
νός, αρχικά, στην Ανατολή, ισλαμικός κίνδυνος, ιδίως από τον 7ο αιώνα αλλά και οι εν-
δογενείς διαμάχες για την κυριαρχία, δημιούργησαν ένα οξύμωρο μείγμα: ενότητα προ
του κοινού κινδύνου αλλά και εσωτερική διάσπαση από την διαπάλη για την κυριαρχία.
Το σχίσμα (1054) μεταξύ της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας σχηματοποίη-
σε τη διάσπαση της «ενωσιακής» συνείδησης των ευρωπαϊκών λαών, που δεν κατέ-
στη δυνατόν να επανεύρουν την ενότητά τους ούτε προ του κοινού (ισλαμικού) κιν-
δύνου, στο οποίο υπέκυψε τελικά το Ανατολικό Κράτος το 1453. Aκολούθησε έτσι την
μοίρα του Δυτικού Κράτους, που από καιρό είχε υποκύψει στη βαρβαρική επέλαση,
που είχε αποδυναμώσει τον Επίσκοπο της Ρώμης, ενώ είχε οδηγήσει σε παρακμή τη
Φραγκική Αυτοκρατορία του Καρλομάγνου.
Η ευρωπαϊκή ιστορία, εντεύθεν, χαρακτηρίζεται από κύκλους: αρχικά ο εδαφικός
κύκλος μετασχηματίσθηκε σε λατινικό κύκλο, σε ελληνικό κύκλο, θρησκευτικό (χρι-
στιανικό) κύκλο, δυτικό/ανατολικό (βυζαντινό) και χριστιανικό (καθολικό) κύκλο και
ισλαμικό κύκλο μετά την κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Στον δυτικό (καθολικό) κύκλο η λατινική γλώσσα, ως γλώσσα της (κοινής) θρη-
σκείας και των πανεπιστημίων, δημιούργησε μία συνείδηση κοινής καταγωγής και
κοινού παρόντος και μέλλοντος στους τομείς της διοίκησης, των τεχνών και της κοι-
νωνικής και οικονομικής ζωής. Στον ανατολικό, ρωμαϊκό, αρχικά, και αργότερα βυ-
ζαντινό κύκλο, η ρωμαϊκή γλώσσα και οργάνωση της διοίκησης δημιούργησε την συ-
νείδηση της συνέχειας του ρωμαϊκού κόσμου στην ανατολή, ενώ η ελληνική γλώσσα
και ο πολυεθνικός χαρακτήρας της Αυτοκρατορίας δημιούργησε συνείδηση υπερε-
θνικότητας, σε τέτοιο βαθμό ώστε μερικοί έκαναν λόγο για «Κοινοπολιτεία».
Υπό αυτές τις συνθήκες εμφανίζεται το φαινόμενο της «κοινής συνείδησης», η
οποία όμως για τους παραπάνω λόγους δεν οδήγησε σε «ενωσιακή συνείδηση», του-
λάχιστον μόνιμου χαρακτήρα. Η κοινή συνείδηση ενεργοποιείτο, όσο διαρκούσε ο