35 / 42
241
Ο Δημόσιος έλεγχος των Αξιωματούχων στην αρχαία Αθήνα
κου, η οποία δεν φαίνεται να επέσυρε κάποια κοσμική ποινή
6
. Η ίδια ρητή αναφορά
περί μη δωροδοκίας υπήρχε και στον όρκο των δικαστών
7
.
2. Διαδικασίες ελέγχου των φορέων της εξουσίας
για την πρόληψη και την καταστολή της διαφθοράς
και κακοδιοίκησης
Πέραν των γενικών αρχών πρόληψης που προαναφέρθηκαν, οι αθηναϊκοί νόμοι
εντυπωσιάζουν για την πληθώρα και ποικιλία ελεγκτικών μηχανισμών όλων των πρά-
ξεων των φορέων της εξουσίας και ειδικότερα αυτών που αφορούσαν τη διαχείριση
δημοσίου χρήματος. Και στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονισθεί μια μεγάλη διαφορά
με τις σύγχρονες νομοθεσίες· οι φορείς δημόσιας εξουσίας δεν απήλαυαν ασυλιών
κατά την άσκηση του αξιώματός τους και ήταν δυνατό να τους απαγγελθεί καταγγε-
λία για κάθε φύσεως αδίκημα, σε όλη τη διάρκεια της θητείας τους. Επιπλέον, είχε θε-
σπιστεί οικονομικό κίνητρο για τους πολίτες που ήθελαν να καταγγείλουν ένα αδίκη-
μα: ο καταγγέλλων, σε περίπτωση που ο καταγγελλόμενος καταδικαζόταν σε χρηματι-
κή ποινή, είχε δικαίωμα να λάβει ένα ποσοστό επί αυτής
8
.
Τα στοιχεία που παραθέτουμε για τις διάφορες διαδικασίες ελέγχου των αξιωμα-
τούχων είναι κυρίως από τον 4ο π.Χ. αι. και ειδικότερα από την μετά τον άρχοντα
Ευκλείδη εποχή (403/2) επειδή οι πληροφορίες μας για την χρονική αυτή περίο-
δο είναι πολλές και η εικόνα που διαμορφώνεται για τον έλεγχο και τη λογοδοσία
των αρχόντων πληρέστερη. Οι πηγές μας είναι τα έργα του Αριστοτέλη και κυρίως η
Αθηναίων Πολιτεία, πολλοί δικανικοί λόγοι των μεγάλων ρητόρων της εποχής και άλ-
λες ακόμη. Για τις προηγούμενες χρονικές περιόδους έχουμε ελλιπείς πληροφορίες
αλλά είναι βέβαιο ότι η διενέργεια ελέγχου των αξιωματούχων δεν πρωτοεμφανίστη-
κε τον 4ο π.Χ. αι. Κατά τον 5ο π.Χ. αι. την ύπαρξη διαδικασίας ελέγχου των αρχόντων
μαρτυρεί η ύπαρξη λογιστών, γνωστή από, ελάχιστα δυστυχώς, επιγραφικά κείμενα.
Και στους προηγούμενους πάντως αιώνες ο Άρειος Πάγος φαίνεται να ήταν υπεύθυ-
νος για έναν τέτοιο έλεγχο που στη συνέχεια μεταβιβάστηκε σε ειδικά ελεγκτικά σώ-
ματα και στα δικαστήρια.
Οι έλεγχοι ήταν τακτικοί και έκτακτοι. Οι τακτικοί διενεργούνταν αυτεπάγγελτα και
κατά τακτά χρονικά διαστήματα από την Εκκλησία του Δήμου ή τη Βουλή και οι έκτα-
6. Βλ. ανάλογες ρυθμίσεις και στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο:
Α. Helmis
, «Serment et pouvoir dans l’Égypte
ptolémaïque», σε Verdier R. (επιμ.), Le serment-1. Signes et Fonctions, Paris 1991, σελ. 137-153, ιδ. 144.
Επίσης
ιδίου
, «Φαινόμενα διαφθοράς στο βασίλειο των Πτολεμαίων», σε Αντικήνσωρ, Τιμητικός Τόμος
Σ.Ν. Τρωιάνου, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 2013, σελ. 1815-1830.
7. Τον όρκο των δικαστών μας έχει διασώσει ο Δημοσθένης, στον Κατά Τιμοκράτους (149-151) λόγο του.
Βλ. και
Σ. Αδάμ - Μαγνήσαλη
, Η απονομή της δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη,
Αθήνα 2008, σελ. 105-111.
8.
A.R.W. Harrison
, The Law of Athens II, Oxford University Press 1968-1971, σελ. 209 επ.