33 / 42
239
Ο Δημόσιος έλεγχος των Αξιωματούχων στην αρχαία Αθήνα
τίας, όπου ενδεχομένως θα περίμενε κανείς να συναντήσει μια αδιάφθορη πολιτική
ζωή. Όμως, το γεγονός ότι οι αρχαίες πηγές διέσωσαν ορισμένες νομοθετικές ρυθμί-
σεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς, αποτελεί αδιάψευστο τεκμήριο της υπάρ-
ξεως τέτοιων φαινομένων και στην αρχαία αθηναϊκή δημόσια ζωή
1
.
Η παρούσα μελέτη εστιάζει στη νομοθεσία και στους μηχανισμούς με τους οποίους η
Αθήνα προσπάθησε να πατάξει κάθε μορφής διαφθορά και κακοδιοίκηση και να επι-
τύχει διαφάνεια στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Το βάρος της νομοθεσίας
της στηριζόταν κυρίως σε πολλαπλούς και ενδελεχείς δημόσιους ελέγχους όλων των
πολιτών που αναλάμβαναν δημόσια αξιώματα. Από τη μελέτη αυτών των ελέγχων,
προληπτικών και κατασταλτικών, των δημοσίων λειτουργών της κατά την περίοδο
της πολιτισμικής της ακμής (5ο και 4ο π.Χ. αι.) αναδεικνύεται για άλλη μια φορά το
μεγαλείο του δημοκρατικού πολιτεύματος της αρχαίας Αθήνας και γίνεται εμφανής η
διαφορά από τις σύγχρονες κοινωνίες
2
.
Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, σε αντίθεση με τις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δη-
μοκρατίες, ήταν άμεση και συμμετοχική. Οι πολίτες δηλαδή ταυτίζονταν με το κράτος,
αφού όλοι μετείχαν απευθείας στη θέσπιση των κανόνων δικαίου και στη λήψη των
αποφάσεων για όλα σχεδόν τα θέματα που απασχολούσαν την πόλη τους. Βέβαια μια
τέτοια συμμετοχή, που στους νεότερους χρόνους θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί, την
εποχή εκείνη ήταν επιτρεπτή λόγω των διαφορετικών ιστορικοκοινωνικών συνθηκών,
των διαφορετικών μεγεθών του πληθυσμού και της γεωγραφικής έκτασης των πόλε-
ων.
Τα κύρια πολιτειακά όργανα ήταν η Εκκλησία του Δήμου (η λαϊκή συνέλευση όλων
των πολιτών), η Βουλή των Πεντακοσίων (που προετοίμαζε τους νόμους και τις συνε-
λεύσεις της Εκκλησίας του δήμου) και οι αξιωματούχοι (που εκτελούσαν τις αποφά-
σεις της Εκκλησίας).
Tα μέτρα πρόληψης που νομοθέτησε η πόλη δεν σημαίνει ότι απέτρεψαν εντελώς τους
Αθηναίους από τις παρανομίες. Όμως, οι διώξεις κατά των παραβατών του νόμου
ήταν άμεσες, οι προβλεπόμενες από το νόμο ποινές ιδιαίτερα αυστηρές και οι επι-
βαλλόμενες τιμωρίες παραδειγματικές! Εξαιρέσεις δεν υπήρχαν για κανέναν, ο νό-
μος εφαρμοζόταν ανεξάρτητα αν αυτός που παρανόμησε λεγόταν Περικλής
3
ή ήταν
ένας ανώνυμος κατώτερος αξιωματούχος. Αυτή ήταν η διαφορετικότητα της αθηναϊ-
κής κοινωνίας που πρέπει ιδιαίτερα να επισημανθεί.
1. Βλ.
Σ. Αδάμ - Μαγνήσαλη
, «Η διαφθορά και η αντιμετώπισή της στην αρχαία Αθήνα» σε Κ. Κουτσούκης -
Π. Σκλιάς (επιμ.), Διαφθορά και Σκάνδαλα στη Δημόσια Διοίκηση και την Πολιτική, Εκδ. Σιδέρη, Αθήνα
2005, σελ. 27-43.
2. Βλ. αναλυτικότερα και
Σ. Αδάμ - Μαγνήσαλη
, Έλεγχος και Λογοδοσία των Αρχών στην Αθηναϊκή
Δημοκρατία, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2004, σελ. 69 επ.
3. Ο Περικλής λέγεται ότι οδηγήθηκε δύο φορές σε δίκες (αμφισβητείται αν είναι μία ή δύο). Βλ.
Διόδωρος
12.45.4 και
Πλούταρχς
, Περικλής, 31 επ.