35 / 38
Ιστορική εξέλιξη της κατοχύρωσης των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων
35
κού ρόλου της θρησκείας για τη νομιμοποίηση της τελευταίας. Η πολυδιάσπα-
ση των κοινωνιών εκείνων σε τάξεις νομικά οριοθετημένες και ιεραρχημένες,
έτσι ώστε να είναι περιορισμένη η διαταξική κινητικότητα των ανθρώπων,
μπορούσε να διαρρήξει κάθε έννοια συνοχής του κοινωνικού ιστού. Κατά συ-
νέπεια, η (κοινή) θρησκεία απέμενε να είναι το μοναδικό στοιχείο συμβολικής
ενότητας της κοινωνίας και ο κύριος νομιμοποιητικός παράγων της εξουσί-
ας γενικά
15
, δεδομένου άλλωστε ότι το στηριγμένο κυρίως στην προφορική
επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων επικοινωνιακό καθεστώς της εποχής ευ-
νοούσε την ανάπτυξη «θεολογικής» συνείδησης (σε αντίθεση με την κυρίως
«ιδεολογική» συνείδηση της νεωτερικότητας)
16
.
Ο εκάστοτε μονάρχης αποκτούσε το στέμμα μέσω θρησκευτικής τελετής
και εμφανιζόταν ως ο επίγειος αντιπρόσωπος του Θεού. Έτσι π.χ. οι «βυζα-
ντινοί» αυτοκράτορες απεικονίζονταν με φωτοστέφανο, όπως οι άγιοι
17
, ενώ
στη δυτική Ευρώπη οι μονάρχες, από την εποχή του Καρλομάγνου και έπει-
τα, αυτοπαρουσιάζονταν ως εξουσιαστές dei gratia, δηλ. «ελέω Θεού»
18
. Ενί-
οτε οι δοξασίες αυτές ξεπερνούσαν εμφανώς τα όρια του κωμικού και όμως
γινόταν ευρέως πιστευτές, όπως δείχνει π.χ. η επικρατούσα στη Γαλλία από
τον 11
ο
και στην Αγγλία από τον 12
ο
αιώνα αντίληψη ότι ο μονάρχης με ένα
άγγιγμα του χεριού του θεράπευε ασθένειες
19
. Δεν επρόκειτο εξάλλου για τον
επίγειο αντιπρόσωπο ενός πλουραλισμού θεοτήτων ή απλώς για ένα μέλος
του πανθέου, όπως συνέβαινε με τους μονάρχες της αρχαιότητας. Επρόκειτο
για τον επίγειο εκπρόσωπο και υπερασπιστή της μιας και μοναδικής αληθινής
πίστης, είτε χριστιανικής είτε μωαμεθανικής (στην τελευταία μάλιστα περί-
πτωση ο πολιτικός εξουσιαστής ήταν συχνά ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης,
δηλ. χαλίφης). Όλα αυτά συνεπάγονταν περαιτέρω έναν ιδιαίτερο πολιτικό
ρόλο για την εκκλησία
20
, ως τον κύριο ιδεολογικό μηχανισμό του μεσαιωνικού
κράτους, ενώ καθιστούσαν ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση την επίδειξη ανοχής
προς θρησκευτικούς αντιφρονούντες. Οι τελευταίοι απειλούσαν τόσο τη νο-
μιμοποίηση της εξουσίας σε αναφορά προς συγκεκριμένο θρήσκευμα, όσο και
την ίδια τη συνοχή ενός κράτους ταυτισμένου με την κοινότητα των «ορθο-
δόξων» (δηλ. των πιστών της «ορθής» κρατικής θρησκείας
21
). Ως αντιπροσω-
πευτική των αντιλήψεων της εποχής εκείνης για το κράτος θα μπορούσε να
θεωρηθεί η οπτική του Αγίου Αυγουστίνου, όπως εκφράσθηκε στο έργο του
De civitate dei τον 5
ο
αιώνα μ.Χ.. Το κράτος όφειλε να υπηρετεί την κοινωνία,
η ενότητα της οποίας θεμελιωνόταν στην κοινή θρησκευτική (στην προκειμέ-
15. Βλ. E. CASSIRER, Ο μύθος του κράτους, ελλ. μτφ. 1991, 191 επ.
16. Βλ. J. RIFKIN, The Empathic Civilization, 2009, 200 επ. , 315 επ.
17. Βλ. E. KANTOROWICZ, The King’s Two Bodies, 1957, 79 επ.
18. Βλ. O. HINTZE, Staat and Verfassung,
2
1962, 151.
19. Βλ. B. ANDERSON, Imagined Communities,
2
1991, 21.
20. Βλ. M. SENELLART, Η τέχνη του κυβερνάν, ελλ. μτφ. 1997, 49 επ., 129 επ., 193 επ., 272 επ
21. Πρβλ. O. SPENGLER, Η παρακμή της Δύσης, ελλ. μτφ. 2003, Β’, 218 επ.