36 / 38
Βαθμίδες εξέλιξης και τυπολογία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων
36
νη περίπτωση χριστιανική) πίστη, όχι τόσο με την έννοια της διαφύλαξης και
προαγωγής των επίγειων υλικών συμφερόντων των μελών της, όσο κυρίως
με την έννοια της συνεισφοράς στη σωτηρία της ψυχής τους στη μεταθανά-
τια ζωή, μέσω της διαφύλαξης της καθαρότητας της πίστης
22
.
Στα ισλαμικά κράτη της μεσογειακής λεκάνης υπήρχε βέβαια μια σχετική
ανεκτικότητα προς το χριστιανικό και το εβραϊκό θρήσκευμα (χωρίς πάντως
να λείπουν και οι λιγότερο ή περισσότερο βίαιοι εξισλαμισμοί)
23
, επειδή αυτά
είχαν κατακτητική προέλευση και ο μάλλον περιορισμένος αρχικά αριθμός
των επήλυδων μουσουλμάνων δεν επέτρεπε τη δια μιας επιβολή της θρησκεί-
ας τους στους αυτόχθονες πληθυσμούς. Παρά ταύτα ως λόγος ύπαρξης των
ισλαμικών κρατών, και μάλιστα κατεξοχήν εκείνων, προβαλλόταν από τα ίδια
η υλοποίηση των διδαγμάτων της ισλαμικής θρησκείας και τελικά η οικουμε-
νική επικράτησή της.
Σε μια πρώτη ανάγνωση, η σύζευξη κοσμικής και εκκλησιαστικής εξουσί-
ας σημαίνει ότι δεν μπορούσε να υπάρξει, και πραγματικά δεν υπήρχε, απο-
τελεσματική κατοχύρωση, de jure ή και de facto μόνο, της θρησκευτικής ελευ-
θερίας γενικά στη χριστιανική Ευρώπη. Έτσι ακόμη και όταν, για λόγους πολι-
τικής σκοπιμότητας (δηλ. όταν αποδεικνυόταν προσωρινά ανέφικτη η καθυ-
πόταξη, εκδίωξη ή εξόντωση των θρησκευτικά αντιφρονούντων), διακηρυσ-
σόταν ανοχή, μέσα σε συγκεκριμένα όρια, των πεποιθήσεων και της λατρείας
αλλόδοξων (σε σχέση με το θρήσκευμα του ηγεμόνα) υπηκόων, όπως στο βα-
σίλειο της Γαλλίας με το διάταγμα της Νάντης το 1598
24
, αυτή αποδεικνυόταν
συνήθως προσωρινή (το διάταγμα εκείνο, το οποίο στο προοίμιό του χαρα-
κτηριζόταν ως «διαρκές και ανέκκλητο» από τον εκδότη του Ερρίκο Δ΄, ανα-
κλήθηκε από τον εγγονό του Λουδοβίκο ΙΔ΄ με το διάταγμα του Fontainebleau
το 1685 και ακολούθησαν άγριοι διωγμοί των προτεσταντών)
25
. Ειδικό ζήτη-
μα ήταν η επίδειξη, συνήθως αλλά όχι πάντα, ανοχής απέναντι στο εβραϊκό
θρήσκευμα
26
.
Πέρα από αυτό όμως, εφόσον και καθόσον η εξουσία νομιμοποιούνταν σε
μεταφυσική/θρησκευτική βάση, ήταν γενικότερα περιττή, ή και αντιφατική, η
θέσπιση γραπτών κανόνων που θα θεμελίωναν την έννομη τάξη και θα κατο-
χύρωναν τη θέση του ανθρώπου σ’ αυτή. Εάν αναχθούμε στην κατά τον Max
Weber διάκριση των τύπων (ή ειδών) νομιμοποίησης
27
, είναι προφανές ότι η
μεσαιωνική εξουσία αποσπούσε συναίνεση κυρίως ως παραδοσιακή εξουσία,
στη βάση ιερών και πολύχρονων, εθιμικά κατοχυρωμένων δομών της. Μια
22. Βλ. G. SABINE/T.THORSON, A History of Political Theory,
4
1973, 186.
23. Βλ. Σ. ΒΡΥΩΝΗ, Η παρακμή του μεσαιωνικού ελληνισμού,
2
2000, 199 επ., 311 επ.
24. D. WILLOWEIT/U.SEIF, Europäische Verfassungsgeschichte, 2003, 136 επ.
25. Βλ. M. KRIELE, Einführung in die Staatslehre,
2
1981,54 επ.
26. Βλ. H. HATTENHAUER, Europäische Rechtsgeschichte,
3
1999, 137 επ.
27. Βλ. M. WEBER, Wirtschaft and Gesellschaft,
5
1980, 124.