Η ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ

αποδείξεις

, τις οποίες μας προσπορίζει ο λόγος, είναι τριών ειδών. Οι πρώτες

ανάγονται στο

ήθος

του ρήτορα, οι δεύτερες συνίστανται στο να περιαχθεί ο

ακροατής σε ορισμένη ψυχολογική κατάσταση και οι τρίτες υπάρχουν στην ίδια

καθεαυτή την αγόρευση με τα περιεχόμενά της και ιδίως, με τα πραγματικά ή φαι-

νομενικά

πειστικά επιχειρήματα

. Το ήθος του λέγοντα διαθέτει πειστική δύναμη,

όταν τα λεγόμενα διατυπώνονται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να καθίσταται αξιόπι-

στος ο ρήτορας. Η απόδειξη εξαρτάται επίσης από την

ψυχολογική κατάσταση

των ακροατών

, όταν αυτοί παρασύρονται από τον λόγο και παθαίνουν από αυτόν

… Τέλος δε,

το περιεχόμενο του λόγου

έχει αποδεικτική δύναμη, όταν εμφανί-

σουμε την αλήθεια ή εκείνη που φαίνεται ως τέτοια, με την χρήση των αρμοδίων

για κάθε θέμα

πειστικών επιχειρημάτων

. Αφού λοιπόν, οι αποδείξεις παρέχονται

με αυτά τα μέσα, είναι φανερό ότι τα τρία μέσα αυτά είναι ικανός να χειριστεί αυ-

τός που δύναται να καταστρώσει

συλλογισμούς

και να αντιληφθεί τους χαρακτή-

ρες και τις ανθρώπινες αρετές και τρίτον, τα

ψυχικά πάθη

, την

φύση

και το

είδος

εκάστου εξ αυτών, επίσης δε και από ποιά αίτια και με ποιο τρόπο γεννώνται αυ-

τά. Κατά συνέπεια η

ρητορική

είναι κατά κάποιο τρόπο παραφυάδα της

διαλεκτι-

κής

και του κλάδου εκείνου των

ηθικών επιστημών

, τον οποίον είναι ορθό να

ονομάσουμε

πολιτική επιστήμη

. Οι μέθοδοι της

αποδείξεως

, τόσο της

πραγματι-

κής

, όσο και της

φαινομένης

είναι όμοιες με εκείνες τις οποίες χρησιμοποιεί η δια-

λεκτική. Ήτοι,

η επαγωγή

(δηλ. ο συλλογισμός εκείνος, κατά τον οποίον ορμώμε-

νοι από τα κατά μέρος συμπεραίνουμε περί των καθόλου),

ο συλλογισμός

(δηλ. ο

παραγωγικός συλλογισμός, στον οποίον εκ των καθόλου συμπεραίνουμε περί

των επί μέρους, κατ’ αντίστροφη φορά ή διαστολή προς τον επαγωγικό συλλογι-

σμό), και ο

φαινόμενος συλλογισμός

. Η επαγωγή είναι (ή ταυτίζεται με το)

παρά-

δειγμα

(δηλ. με τον αναλογικό συλλογισμό, κατά τον οποίον, από μερικές περι-

πτώσεις συμπεραίνουμε περί των μερικών) και το

ενθύμημα

(είναι) συλλογισμός,

όπως και το

φαινόμενο ενθύμημα

, φαινόμενος συλλογισμός. Ονομάζει δε ο Αρι-

στοτέλης, ενθύμημα τον ρητορικό συλλογισμό και παράδειγμα, την ρητορική επα-

γωγή … Επομένως, για να παράσχουμε οποιαδήποτε απόδειξη είναι απόλυτη ανά-

γκη ή να καταστρώνουμε συλλογισμούς ή να μεταχειριζόμαστε την επαγωγή

(όπως έχει εξηγηθεί τούτο επαρκώς στο έργο του Αριστοτέλους, Αναλυτικά πρό-

τερα Β 23 και Αναλυτικά ύστερα Α 1). Είναι απαραίτητο επίσης, ο συλλογισμός να

αντιστοιχεί στο ενθύμημα και η επαγωγή, στο παράδειγμα. Η διαφορά που υφί-

σταται μεταξύ παραδείγματος και ενθυμήματος έχει ερμηνευτεί στα

Τοπικά Α 12

Η μετάγουσα σε ορισμένο συμπέρασμα απόδειξη και η οποία προκύπτει από πολ-

λές και όμοιες περιπτώσεις, στη μεν διαλεκτική καλείται επαγωγή, στη δε ρητορι-

κή, παράδειγμα. Η δε συναγωγή από ορισμένες κρίσεις, πάντοτε ή συνήθως αλη-

θευουσών, με κρίση διαφορετική προς αυτές, στη μεν διαλεκτική καλείται

συλλο-

γισμός

, στη ρητορική δε,

ενθύμημα

… Είναι (επίσης) δυνατόν οι συλλογισμοί να

διατυπώνονται και τα

συμπεράσματα

να συνάγονται είτε βάσει προτάσεων, οι

οποίες έχουν αποδειχθεί προηγουμένως μέσω συλλογισμού είτε και εκ προτάσε-

ων, επί των οποίων δεν έχει γίνει συλλογισμός και επί των οποίων πρέπει να γίνει,

διότι αυτές δεν θεωρούνται πιθανές. Κατ’ ανάγκη, στη μεν πρώτη περίπτωση ο

ακροατής που πρόκειται να αποφασίσει, δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσει την