8
Η αντικειμενική λογική
Εισαγωγή
ουτοτρόπως απερχόμαστε από τον τύπο της αφαίρεσης και της ταυτότητας, διά
της οποίας κάθε καθοριστικότητα, π.χ. η δύναμη, αποκτά την αυτονομία της, και
τονίζουμε ή αποδεχόμαστε ως τρέχουσα αντίληψη τον τύπο του καθορισμού και
της διαφοράς, που συγχρόνως συνιστά αδιαχώριστη ένωση των αντιθέσεων, τού-
το έχει μεγάλη σπουδαιότητα. Η παρατήρηση της φύσης μάς εξωθεί διαμέσου της
πραγματικότητας, εντός της οποίας συντηρούνται τα αντικείμενά της, να συνάψου-
με τις μη αμφισβητούμενες πλέον κατηγορίες με άλλες, που επίσης δύνανται να
διατηρηθούν, έστω κι αν αυτή η σύνδεση γίνεται μερικές φορές με μεγάλη ασυ-
νέπεια, και να μην καταφεύγουμε σε αφαιρέσεις και γενικεύσεις.
Στο βαθμό όμως που τα λογικά αντικείμενα και οι εκδηλώσεις τους είναι πα-
σίγνωστα στο πλαίσιο της μόρφωσης, ισχύει αυτό που έχω πει αλλού
3
, ότι δηλα-
δή οτιδήποτε έχει γνωριστεί, εξ αυτού ακριβώς του λόγου δεν έχει διαγνωστεί.
Μάλιστα προκαλεί συχνά ανυπομονησία να ασχολούμαστε με το ήδη γνωστό
και τι είναι πιο γνωστό από τους νοητικούς καθορισμούς, που χρησιμοποιούμε
παντού και που μάς έρχονται στο στόμα σε κάθε εκφερόμενη πρόταση; Λοιπόν
τούτος ο πρόλογος αναφέρεται σε γενικές γραμμές στην πορεία από το «γνω-
στό» προς τη γνώση και στη σχέση μεταξύ φυσικής και επιστημονικής σκέψης.
Σε συνδυασμό με την προγενέστερη «Εισαγωγή» επαρκεί για να παρέξει μια γε-
νική εννοιολογική παράσταση της λογικής γνώσης, την οποία πρέπει να έχει ο
αναγνώστης πριν καταπιαστεί με οποιαδήποτε επιστήμη.
Καταρχήν θεωρείται μία άπειρη πρόοδος ότι οι νοητικοί τύποι απελευθερώ-
θηκαν από την αυτοσυνείδητη θεώρηση και παράσταση των ίδιων των επιθυμι-
ών μας ή μάλλον από τη βαθύτερη παραστατική μας επιθυμία και βούληση (και
δεν υπάρχει καμία βούληση και επιθυμία χωρίς παράσταση), ότι τούτες οι γενικεύ-
σεις εξάρθηκαν και έγιναν αντικείμενο της επιστημονικής παρατήρησης δι’ εαυ-
τές, όπως έκανε ο Πλάτων και κυρίως ο Αριστοτέλης. Αυτό ήταν οπωσδήποτε η
απαρχή της γνώσης. «Αφού πρώτα ο άνθρωπος εξασφάλισε ό,τι χρειαζόταν για
τη συντήρηση και τη συνέχιση μιας άνετης ζωής», λέγει ο Αριστοτέλης, «άρχισε
να αναζητεί τη φιλοσοφική γνώση
4
». «Στην Αίγυπτο», παρατηρεί προηγουμένως,
«αναπτύχθηκαν πρώιμα οι μαθηματικές επιστήμες, διότι εκεί το ιερατείο είχε κα-
ταφέρει από νωρίς να περιέλθει σε μία κατάσταση άνετης διαβίωσης
5
». Πράγμα-
τι, η ανάγκη ενασχόλησης με την καθαρή σκέψη προϋποθέτει μια μεγάλη επί-
πονη πορεία, που πρέπει ήδη να έχει επιτελέσει το ανθρώπινο γένος. Η ανάγκη
τής ήδη ικανοποιημένης ένδειας των επιμέρους αναγκών, της έλλειψης αναγκών,
όπου έχει περιέλθει κάποιος, της αφαίρεσης από το υλικό της θεώρησης και της
φαντασίας, των συγκεκριμένων συμφερόντων, των επιθυμιών, των ορμών και των
βουλήσεων είναι το έδαφος, στο οποίο υποκρύπτονται οι θεωρητικοί καθορισμοί.
Στα σιωπηλά δώματα της επιστρέφουσας στον εαυτό της και απλά εν εαυτή υφι-
στάμενης σκέψης σιωπούν τα συμφέροντα, που συνήθως διέπουν τη ζωή των
3.
Φαινομενολογία του Πνεύματος, όπ.π., τόμ. 2, σ. 35: «Το γνωστό, επειδή ακριβώς έχει γνωρι-
στεί, δεν έχει διαγνωστεί».
4.
Μετά τα Φυσικά Ι, 2, 982 b
5.
Όπ. π. Ι, 1, 981 b
