9
Εισαγωγή
Πρόλογος της Δεύτερης Έκδοσης
λαών και των ατόμων. «Από πολλές σκοπιές», αναφέρει συναφώς ο Αριστοτέλης,
«η φύση των ανθρώπων είναι ενδεής. Όμως εκείνη η επιστήμη, που δεν θερα-
πεύεται για κάποιο κέρδος, είναι η μόνη καθαυτή και δι’εαυτήν ελεύθερη και ως
εκ τούτου φαίνεται να μην είναι ανθρώπινη ιδιοκτησία
6
». Η Φιλοσοφία βέβαια
απασχολείται ακόμη στις σκέψεις της με συγκεκριμένα αντικείμενα, με το θεό,
τη φύση ή το πνεύμα, αλλά η Λογική πραγματεύεται τα ανωτέρω δι’ εαυτά κατά
την πλήρη τους αφαίρεση. Γι’ αυτό η Λογική ταιριάζει στους νέους να τη σπου-
δάσουν, διότι αυτοί δεν έχουν ακόμη έλθει σε επαφή με τα συμφέροντα της κα-
θημερινής ζωής, ζουν ακόμη σε προστατευτικό κλοιό, ταυτόχρονα όμως πρέπει
να αποκτήσουν τα μέσα και τις δυνατότητες για την πραγμάτωση του υποκειμε-
νικού τους σκοπού και το κατάλληλο θεωρητικό υπόβαθρο, ώστε να δραστηρι-
οποιηθούν στο πλαίσιο των ενδιαφερόντων τους. Μεταξύ αυτών των μέσων συ-
γκαταλέγεται και η Λογική Επιστήμη σύμφωνα και με όσα έλεγε ο Αριστοτέλης.
Η ενασχόληση με αυτήν είναι προπαίδεια, είναι το σχολείο, όπου διδάσκεται η
σοβαρότητα της ζωής και προετοιμάζεται η δραστηριότητα προς τους ουσιώδεις
σκοπούς. Στη ζωή, η χρήση των κατηγοριών είναι αναγκαία. Υποβιβάζονται από
την τιμή τής δι’ εαυτήν θεωρητικής επισκόπησης στην υπηρέτηση της πνευμα-
τικής λειτουργίας ζωντανών συμφραζομένων και στην ανταλλαγή των συναφών
παραστάσεων ως συντομεύσεις λόγω της γενικότητάς τους (σ.μ. αρχές = απλου-
στεύσεις της πολυπλοκότητας). Καθόσον μάλιστα μια τεράστια πληθώρα λεπτο-
μερειών της εξωτερικής ύπαρξης και δραστηριότητας καταλαμβάνει την παρά-
σταση: Σφαγές, πόλεμοι, λαοί, θάλασσες, ζώα κ.λπ. συμπλέκονται αξεδιάλυτα. Το
ίδιο ισχύει και για την παράσταση: Ένα άπειρο πλήθος εντυπώσεων, δραστηριο-
τήτων και καταστάσεων συνοψίζεται στην επιτομή «θεός» ή «αγάπη». Αλλά και για
την εγγύτερη προσέγγιση και εύρεση των αντικειμενικών σχέσεων, νοήματος και
σκοπών (χρησιμεύουν οι κατηγορίες), όπου όμως η ορθότητα και η αλήθεια της
παρεισφρέουσας σκέψης συνάπτεται μόνο με τα προδεδομένα, χωρίς να αποδί-
δεται στους νοητικούς καθορισμούς η δέουσα δραστικότητα διαμόρφωσης του
περιεχομένου. Τέτοια χρήση των κατηγοριών, που την ονομάσαμε φυσική (σ.μ.
αυθόρμητη) λογική, είναι ασυνείδητη. Πάντως, ακόμη και αν διαγνωστεί κατό-
πιν επιστημονικού λογισμού η σχέση του δουλεύοντος μέσου προς το δεσπόζον
πνεύμα, η σκέψη εξακολουθεί να θεωρείται ως κάτι υποβαθμισμένο έναντι των
άλλων πνευματικών καθορισμών. Δεν λέγουμε για τα αισθήματα, τις ορμές και
τα συμφέροντά μας ότι υπηρετούν εμάς, αλλά ότι ισχύουν ως ανεξάρτητες δυ-
νάμεις και εξουσίες, ότι είμαστε εκείνο που αισθανόμαστε, που επιθυμούμε και
θέλουμε, ότι κείμεθα, όπου κείται το συμφέρον μας. Μπορεί πάλι με τον καιρό
να συνειδητοποιήσουμε ότι κατά την υπηρέτηση των αισθημάτων μας, των ορ-
μών, των παθών και των ενδιαφερόντων μας στην ουσία έχουμε να κάνουμε με
συνήθειες, τις οποίες ούτε εξουσιάζουμε, ούτε, ακόμη λιγότερο, μάς χρησιμεύ-
ουν ως μέσον συνεπεία της εσωτερικής μας ένωσης μ’ αυτές. Τέτοιοι καθορισμοί
του ψυχισμού και του πνεύματος μάς φαίνονται ως ειδικοί σε σχέση με τη γε-
νικότητα, ώστε να μη συνειδητοποιούμε ότι σ’ αυτές ανευρίσκουμε την ελευθε-
ρία μας, αντίθετα αισθανόμαστε δεσμευμένοι μέσα σ’ αυτές, ότι κυριαρχούμαστε
6.
Μετά τα Φυσικά Ι, 2, 982 b
