10
Η αντικειμενική λογική
Εισαγωγή
απ’ αυτές. Εξίσου ελάχιστα θεωρούμε ότι οι νοητικοί τύποι, που διατρέχουν όλες
τις παραστάσεις μας (είτε θεωρητικές είτε αναφερόμενες σε αισθήματα, ορμές
και βούληση), υπηρετούν εμάς, δηλαδή τούς εξουσιάζουμε και δεν μάς εξουσιά-
ζουν. Πώς να τούς αντιμετωπίσω, πώς να τεθώ εγώ ως πιο γενικός υπεράνω αυ-
τών, αφού εκείνοι είναι το γενικό ως τέτοιο; Όταν διοχετεύουμε τον εαυτό μας σ’
ένα αίσθημα, σκοπό ή ενδιαφέρον και αισθανόμαστε εντός αυτού περιορισμένοι
και ανελεύθεροι, τότε ο τόπος να ανακρούσουμε πρύμνα και να ξαναγυρίσου-
με στην ελευθερία, ο τόπος της αυτο-επιβεβαίωσης και της καθαρής αφαίρεσης
είναι η σκέψη. Όταν ομιλούμε για τα πράγματα, ονομάζουμε έννοια τη φύση ή
την ουσία τους, η δε έννοια υπάρχει μόνο για τη σκέψη. Βέβαια, για τις έννοιες
των πραγμάτων ακόμη λιγότερο θα πούμε ότι τις εξουσιάζουμε ή ότι οι νοητικοί
καθορισμοί, που τις συναποτελούν, υπηρετούν εμάς. Αντιθέτως, οφείλει η σκέψη
μας να οριοθετηθεί σύμφωνα με αυτούς, η δε αυθαιρεσία ή ελευθερία μας δεν
πρέπει να τούς διαμορφώνει με βάση τον εαυτό της. Αφού λοιπόν η υποκειμε-
νική σκέψη είναι η πιο ιδιωτική και εσώτατη δραστηριότητα, η δε αντικειμενική
έννοια των πραγμάτων συγκροτεί την πραγματικότητα, δεν μπορούμε να εξέλ-
θουμε ούτε να σταθούμε πάνω από την ίδια τη δράση μας, όπως άλλωστε δεν
μπορούμε να ξεπεράσουμε τη φύση των πραγμάτων. Βέβαια τον τελευταίο κα-
θορισμό μπορούμε να τον παραλείψουμε, διότι συμπίπτει με τον πρώτο, αφού
παριστάνει απλά τη σχέση της σκέψης μας με το πράγμα, και θα ήταν κενός, με
δεδομένο ότι η πραγματικότητα τίθεται ως κανόνας για την έννοιά μας, ενώ δεν
μπορεί να είναι τίποτε άλλο από την εννοιολογική σύλληψη που έχουμε γι’ αυ-
τήν. Αν η κριτική φιλοσοφία (σ.μ. του Καντ) αντιλαμβάνεται τη σχέση των τριών
όρων (σ.μ. άνθρωπος, σκέψη, πράγμα) υπό την έννοια ότι η σκέψη τίθεται στο
μέσον μεταξύ ημών και του πράγματος κατά τρόπον ώστε να μάς αποκλείει από
το πράγμα, αντί να μας ενώνει μ’ αυτό, μπορεί να αντιταχθεί σ’ αυτήν την άπο-
ψη η απλή παρατήρηση ότι τούτα τα πράγματα, που υποτίθεται ότι ευρίσκονται
στο άλλο άκρο πέραν ημών και πέραν της αναφερόμενης σ’ αυτά σκέψης, είναι
και αυτά αντικείμενα της σκέψης και ως ακαθόριστα παραστατικά και πλασματι-
κά, το λεγόμενο «πράγμα καθ’ εαυτό» της κενής αφαίρεσης.
Όμως τα παραπάνω αρκούν υπέρ της άποψης, που αρνείται ότι οι νοητικοί
καθορισμοί μπορούν να εκληφθούν μόνο ως μέσον, καθαρά χρηστικά. Πιο ση-
μαντικό είναι το συναφές θέμα ότι συνηθίζουν να εμφανίζονται ως εξωτερικοί
τύποι. Η δραστηριότητα της σκέψης, που διαπερνά όλες τις παραστάσεις, τους
σκοπούς, τα ενδιαφέροντα και τις πράξεις, είναι ασυνείδητα ενεργή, όπως ειπώ-
θηκε (φυσική Λογική). Εκείνο που έχει μπροστά της η συνείδησή μας, είναι το
περιεχόμενο, τα αντικείμενα των παραστάσεων, οτιδήποτε ικανοποιεί το συμφέ-
ρον. Σύμφωνα με αυτή τη σχέση οι νοητικοί καθορισμοί ισχύουν ως τύποι παρα-
πλεύρως του περιεχομένου, όχι ως το ίδιο το περιεχόμενο. Αν όμως είναι έτσι, αν,
όπως ομολογείται, η φύση και η κυρίως ουσία είναι η αληθώς διατηρούμενη υπό-
σταση και η γενική έννοια του πράγματος εν μέσω της εμφανιζόμενης ποικιλίας
και της προσωρινής τυχαιότητας, όπως ο κάθε άνθρωπος και το κάθε ζώο περι-
έχει το πρότυπο του γενικού ανθρώπου και του γενικού ζώου, τότε δεν γίνεται
κατανοητό τι θα απέμενε από το εκάστοτε άτομο, αν η ποιότητα αυτή θεωρού-
νταν ένα κατηγόρημα μεταξύ πολλών και αφαιρούνταν από το εν λόγω άτομο
