10
ΣΥΝΤΑΓΜΑ, ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΓΟΡΕΣ: «ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ» ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ;
Στο σημείο αυτό, ανοίγω, μια μικρή παρένθεση, για ένα ζήτημα φαινομενικά
άσχετο με το αντικείμενο της παρούσας εισήγησης, που όμως επηρέασε και εξακο-
λουθεί να επηρεάζει καίρια την συνταγματική προστασία της επιχειρηματικής δράσης.
Την ίδια ακριβώς εποχή, δηλαδή στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και αμέ-
σως μετά την ίδρυση του Ε’ Τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας, άρχισε να
διαμορφώνεται με τρόπο καθαρά πραιτορικό το δίκαιο του περιβάλλοντος. Κεντρι-
κή θέση στη σχετική νομολογία είχε, ευθύς εξ αρχής, η έννοια της «βιώσιμης ανά-
πτυξης» -την πρωτοχρησιμοποίησε το Συμβούλιο της Επικρατείας στην υπόθεση
της επέκτασης των διυλιστηρίων Λάτση
20
- το DNA της οποίας, σύμφωνα με την
εύστοχη διατύπωση του Γ. Δελλή, «είναι τόσο οικολογικό όσο και οικονομικό», και
απορρέει από την συνδυασμένη εφαρμογή των άρθρων 24 και 106 του Συντάγ-
ματος, υπό το φως πλέον όχι μόνον της Διακήρυξης του Ρίο (1992), αλλά και του
πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου
21
.
Υπ’ αυτούς τους όρους, εν τούτοις, η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης προσι-
διάζει περισσότερο στην έννοια του δημόσιου συμφέροντος, την οποία και συ-
γκεκριμενοποιεί, και λιγότερο στην έννοια του δικαιώματος. Εξ ου και η εύκολη
επίκλησή της από ένα δικαστήριο, το Συμβούλιο της Επικρατείας, η πεμπτουσία
της αποστολής του οποίου –σε ό,τι αφορά, ας μου επιτραπεί να πιστεύω, την μεγά-
λη πλειονότητα των μελών του- είναι η προστασία του δημόσιου συμφέροντος και
δευτερογενώς μόνον των συνταγματικών δικαιωμάτων. Σε αυτό ίσως οφείλεται,
όπως προσφυώς έχει παρατηρηθεί και από τον Αντ. Παναγόπουλο
22
, και όχι στην
όποια ανάπτυξη του οικολογικού κινήματος, η πληρέστερη προστασία του περι-
βάλλοντος στην Ελλάδα σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο έννομο αγαθό και η συ-
νακόλουθη ανάπτυξη του σχετικού δικαίου, ως κλάδου του διοικητικού και λιγότε-
ρου του συνταγματικού δικαίου.
*****
Επηρέασε η οικονομική κρίση την κολοβή αυτή συνταγματική προστασία της
επιχειρηματικής ελευθερίας στη χώρα μας και, αν ναι , πώς
23
;
20. ΣτΕ(Τμ.Ε΄) 53/1993.
21. Βλ.
Γ.Δελλή,
«Το ατομικό δικαίωμα αντιμέτωπο στο οικονομικό και το οικολογικό γενικό συμ-
φέρον. 1953-2003: η συρρίκνωση της ατομικότητας», in Μιχ. Τσαπόγα & Δημ. Χριστόπου-
λου, Τα δικαιώματα στην Ελλάδα, 1953-2003. Από το τέλος του Εμφυλίου ως το τέλος της
Μεταπολίτευσης, Αθήνα, εκδ. Καστανιώτη, 2004, σ. 207 & επ., 22.
22. Bλ. την αδημοσίευτη –δυστυχώς ακόμη- διδ. διατριβή του Modèle américain ou modèle
européen de justice constitutionnelle. Etude comparative à travers le cas hellénique,
Université d’ Aix-Mareselle III, 2011.
23. Για το γενικότερο ζήτημα των συνταγματικών επιπτώσεων της τρέχουσας οικονομικής κρίσης,
βλ. πλέον
Π. Μαντζούφα,
Οικονομική κρίση και Σύνταγμα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, εκδ. Σάκκου-
λα, 2014.