72 / 84
ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΣ - Φιλίας και μαθητείας χάριν
484
Γ. Δ. ΚΑΛΛΙΜΟΠΟΥΛΟΣ
πλήρη δικαστική συμπαράσταση, σε περίπτωση δε μερικής, θα πρέπει να είναι ελεύθερη
η διάθεση των εισοδημάτων του και να παρέχεται η δυνατότητα μερικής τουλάχιστον και
ελεύθερης διάθεσης περιουσιακών στοιχείων, εφόσον απομένουν αρκετά για τη συντή-
ρησή του και την υποχρέωσή του να διατρέφει τους έναντί του δικαιούχους διατροφής,
συμπεριλαμβανομένων και την αδελφών του, για τους οποίους στα άρθρα 1666 επ. δεν
λαμβάνεται πρόνοια, αντίθετα από το άρθρο 1504, το οποίο τους απονέμει περιορισμένο
δικαίωμα διατροφής.
ΙΙΙ. Ο Αστικός Κώδικας ασχολείται ακόμα μια φορά με τον άσωτο: Το άρθρο 1845 παρ. 1
ορίζει ότι «Αν ο κατιών ζει βίο άσωτο ... ο διαθέτης μπορεί είτε να διατάζει με τη διαθήκη
να περιέλθει η νόμιμη μοίρα του [εννοείται «του ασώτου»] στους κατιόντες του μεριδού-
χου ... είτε να ορίσει εκτελεστή για να τη διοικεί είτε και τα δύο». Εδώ δηλαδή πρόκειται
για παρέκκλιση από το αναγκαστικό δίκαιο της νόμιμης μοίρας και μερική αποκατάσταση
της ελευθερίας του διατιθέναι. Αυτό ανεξάρτητα από το κατά πόσο δικαιολογείται ο θε-
σμός της νόμιμης μοίρας ως έχει από δικαιοπολιτικής επόψεως, από τη στιγμή που πλέον
ο επιζών σύζυγος έχει αξίωση επί τα αποκτήματα. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Εδώ
μπορεί απλώς να αναφερθεί ότι αναμφιβόλως υπάρχει ανάγκη προστασίας αδύναμων με-
λών της οικογένειας του διαθέτη, όπως τέκνα ανήλικα, άνεργα ή με προβλήματα υγείας,
γέρων άπορος ανιών ή ανεπάγγελτος επιζών σύζυγος, εφόσον όμως δεν διαθέτουν άλλες
πηγές εισοδήματος που τους επιτρέπουν να διαβιούν αξιοπρεπώς. Αυτά βεβαίως αποτε-
λούν σκέψεις de lege ferenda, οι οποίες είναι όλως απίθανο να γίνουν δεκτές, διότι αντί-
κεινται στην παραδοσιακή και βαθιά ριζωμένη αντίληψη περί οικογένειας.
Στην περίπτωση της «αποκλήρωσης για λόγους πρόνοιας» (ή κατά την κομψότερη παλαιά
διατύπωση του παράτιτλου του άρθρου 1845 ΑΚ της «αποκληρώσεως επί προνοία») η
ρύθμιση του ΑΚ είναι κατ’ αρχήν επιδοκιμαστέα. Όχι διότι απλώς αποκαθιστά κατά τι
την ελευθερία του διατιθέναι, αλλά διότι προφυλάσσει την κληρονομιαία περιουσία, κατά
το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του ασώτου, από τον κίνδυνο της κατασπαταλήσεως και
συνεπώς από την αναίρεση του σκοπού του θεσμού της νόμιμης μοίρας, της οικονομικής
προστασίας του μεριδούχου.
Υπάρχουν όμως ορισμένες επιφυλάξεις ως προς τις λεπτομέρειες της ρυθμίσεως. Γιατί η
αποκλήρωση λόγω πρόνοιας να μην καλύπτει και τις περιπτώσεις του άσωτου συζύγου
ή των άσωτων ανιόντων; Οι περιπτώσεις αυτές είναι βέβαια σπανιότερες, αλλά δεν απο-
κλείεται να υπάρχουν, ιδίως όταν πρόκειται για τον σύζυγο. Υπάρχει εδώ ενδεχομένως
έδαφος για ανάλογη εφαρμογή. Περαιτέρω, ο ολοσχερής αποκλεισμός του ασώτου από
την κληρονομιαία περιουσία είναι υπερβολικός. Βεβαίως, το δεύτερο εδάφιο της δεύτερης
παραγράφου του άρθρου 1845 ορίζει ότι στη διαθήκη πρέπει «να λαμβάνεται πρόνοια για
τη συντήρηση του μεριδούχου». Και αν δεν λαμβάνεται πρόνοια ή αν δεν είναι επαρκής;
Άκυρη η αποκλήρωση; Μάλλον ναι, αν δεν λαμβάνεται διόλου πρόνοια, ίσως και στην